W debacie o nowoczesnym prawie rodzinnym coraz częściej pojawia się pytanie: czy rozwód musi odbywać się wyłącznie przed sądem? W wielu państwach – w tym we Francji, Portugalii, Hiszpanii, Estonii czy Danii – wprowadzono możliwość „pozasądowego” rozwodu, czyli przeprowadzanego przed notariuszem lub urzędnikiem, jeśli małżonkowie są zgodni i nie ma szczególnych okoliczności spornych.
Taki rozwód nie jest na razie możliwy w naszym kraju, jednak wszystko zmierza ku dobremu, gdyż rząd przyjął właśnie wyczekiwany projekt zakładający rozwody pozasądowe. Ale póki co możemy tylko czekać, a w międzyczasie skupimy się na krajach, w których ten system już działa i sprawuje się zaskakująco dobrze.
W niniejszym artykule wyjaśniam:
- jakie warunki trzeba spełnić, aby skorzystać z rozwodu poza sądem,
- jakie są korzyści i zagrożenia takiego modelu,
- czy Polska mogłaby powinna pójść tą samą drogą.
Rozwód poza sądem – jak to wygląda w praktyce? Przykłady państw, które pozwalają na szybsze i uproszczone rozstania
Hiszpania – rozwód u notariusza
W Hiszpanii małżonkowie mogą dokonać rozwodu u notariusza, jeśli:
- są zgodni co do rozwiązania małżeństwa,
- nie mają dzieci małoletnich,
- przedstawią porozumienie rozwodowe.
Notarialny akt rozwodu ma moc równą orzeczeniu sądu, a procedura trwa często 1 dzień.
Estonia – rozwód notarialny nawet przy dzieciach, jeśli jest porozumienie
W Estonii dopuszcza się rozwiązanie małżeństwa u notariusza również w sytuacjach, gdy małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci — pod warunkiem, że:
- osiągnęli pełną zgodę co do władzy rodzicielskiej,
- przedstawili plan opiekuńczy,
- uzgodnili alimenty.
Jeżeli jakikolwiek element budzi wątpliwości – sprawę przejmuje sąd.
Rumunia – rozwód przed urzędnikiem stanu cywilnego
Rumunia również pozwala na rozwód poza sądem, ale tylko jeśli:
- nie ma małoletnich dzieci,
- małżonkowie są zgodni.
W przeciwnym razie konieczna jest decyzja sądu.
Dlaczego te kraje wprowadziły rozwód poza sądem?
Celem wprowadzenia rozwodu pozasądowego jest uproszczenie rozwodów oraz:
- zmniejszenie obciążenia sądów – sprawy bez sporu nie muszą angażować aparatu sądowego,
- ograniczenie konfliktu – procedura poza sądem jest spokojniejsza, często bardziej partnerska,
- szybsze zakończenie sprawy – zamiast rozwodu trwającego wiele miesięcy lub lat, małżonkowie otrzymują decyzję w kilka dni, co sprzyja polubownemu rozwiązywaniu sporu,
- oszczędności – koszty notarialne są często niższe niż koszty postępowania sądowego i wynajęcia adwokata rozwodowego.
Wspólnym mianownikiem tych systemów jest jedno. Dotyczą spraw bezkonfliktowych, gdzie strony są zgodne, świadome i równorzędne.
Czy rozwód poza sądem jest korzystny dla rodziny i dzieci?
To zależy od sytuacji danej rodziny, dynamiki relacji, poziomu konfliktu oraz stopnia porozumienia rodziców.
Zalety dla dzieci i rodziny:
✔ Mniejszy stres i konflikt
Dla dzieci najważniejsze są emocje rodziców, a nie sama procedura. Rozwód w atmosferze współpracy, a nie konfrontacji sądowej, w naturalny sposób:
- obniża lęk i poczucie zagrożenia,
- zmniejsza wzajemne obwinianie,
- sprzyja zdrowej komunikacji po rozwodzie.
✔ Szybsze uregulowanie sytuacji
Dzieci rzadko rozumieją, dlaczego proces trwa miesiącami czy latami. Krótka i przewidywalna procedura pozwala:
- szybciej określić codzienny plan opieki,
- ograniczyć okres napięcia między rodzicami,
- wrócić do stabilności.
✔ Większa odpowiedzialność rodziców
W modelach pozasądowych rodzice muszą sami wypracować porozumienie — co często buduje:
- poczucie współodpowiedzialności,
- realny dialog,
- większą gotowość do kompromisów.
A co z zagrożeniami? Czy rozwód poza sądem może być niesprawiedliwy?
Brak pełnej kontroli sądowej
Sąd w Polsce ma obowiązek badać:
- dobro małoletnich dzieci,
- argumenty każdej ze stron,
- proporcje wkładu w rozkład pożycia,
- równowagę w strukturze władzy i wpływu.
Bez tej kontroli łatwiej o:
- presję jednego małżonka na drugiego,
- pochopne podpisanie porozumienia,
- brak pełnego zrozumienia konsekwencji.
Ryzyko nierówności stron
W wielu małżeństwach jedna osoba ma większą wiedzę, siłę negocjacyjną lub zasoby. W postępowaniu pozasądowym, jeśli nie mamy wsparcia pełnomocnika, taka nierówność może być pogłębiona.
Szybkość procedury ≠ dobra decyzja
Czasem potrzebna jest:
- mediacja,
- doradztwo prawne,
- analiza skutków finansowych,
- zabezpieczenie kontaktów z dziećmi.
Zbyt szybki rozwód może oznaczać niewystarczające przemyślenie warunków rozstania, w tym również finansowych.
Czy procedura pozasądowa byłaby dobra dla polskich małżonków? Moja opinia prawnika rodzinnego
Tak – ale pod warunkiem, że zostanie dobrze zaprojektowana.
Uważam, że Polska mogłaby zyskać na wprowadzeniu:
✔ Rozwodów pozasądowych w sprawach w pełni zgodnych
np. bez konfliktu, z ustalonym planem opieki nad dziećmi i alimentów.
✔ Z obowiązkową konsultacją mediatora lub prawnika
aby zabezpieczyć słabszą stronę.
✔ Z możliwością szybkiej kontroli sądu w razie wątpliwości
aby uniknąć nadużyć.
Takie rozwiązanie mogłoby:
- odciążyć sądy rodzinne,
- skrócić czas oczekiwania,
- zmniejszyć poziom konfliktu,
- wzmocnić kulturę dialogu w rodzinach.
Jednocześnie — w sprawach konfliktowych, z przemocą, manipulacją, nierównością sił — sąd musi pozostać podstawową i bezpieczną ścieżką.
Podsumowanie
Rozwód poza sądem funkcjonuje już w wielu systemach prawnych, m.in. w Hiszpanii, Estonii i Rumunii. To rozwiązanie może być:
- szybkie,
- tańsze,
- spokojniejsze,
- bardziej przyjazne rodzinie i dzieciom.
Jednocześnie wymaga:
- pełnej zgody małżonków,
- jasnych ustaleń,
- zabezpieczenia dobra dzieci,
- równości stron,
- wsparcia profesjonalistów.
To nie jest rozwiązanie uniwersalne dla wszystkich — jednak może być doskonałą drogą dla par, które chcą zakończyć małżeństwo w sposób godny, spokojny i odpowiedzialny.
Potrzebujesz spokojnej analizy swojej sytuacji?
Zapraszam na konsultację online – pomogę Ci ocenić, jaka forma rozstania będzie najlepsza dla Ciebie i Twojej rodziny:
👉 Umów termin przez mój kalendarz online.
A, jeśli szukasz odpowiedzi na inne nurtujące Cię pytania, koniecznie odwiedź nasz Blog!
